POTOK SIEDLICKI, Potok Siedlecki, Siedlica, Szydlica (Tempelburger Wasser, także po prostu Beek 1879 lub Die Bäk 1938 – gwarowe odmiany słowa Bach = Potok)

W przeszłości wypływał z okolic Kiełpina Górnego i przepływał przez jezioro Jasień. Wypływał z niego na południe (śladem tego przebiegu są istniejące do dziś rowy i jeziorka na terenie ogródków działkowych między ul. Źródlaną a Stężycką), następnie płynął między Jasieniem a Szadółkami oraz w rejonie obecnej ul. Jeziorowej. Od końca XVIII wieku do połowy XX wieku wypływał z jeziora Jasień na wschód. Po przejściu obecnej ul. Kartuskiej płynął na północ od ówczesnej wsi Jasień (na jej wysokości do początku XX wieku istniał na nim młyn Teichhaus) i na południe od lasów Leśnictwa Oliwskich.

Od początku lat 70. XX wieku, po skierowaniu wód z jeziora Jasień do Stryży, miał swój początek w jeziorze Wróbla Staw (ściślej: we wpadającym doń cieku zwanym Rowem S–2). Po rozpoczętej w końcu 2011 budowy nowego odcinka ul. Myśliwskiej odcięto wypływ z jeziora Wróbla Staw, skracając długość Potoku do 6,94 km. Od tego momentu jego bieg zaczyna się w jarze między Migowem a nowymi zabudowaniami Jasienia*.

W górnym biegu zasilany jest licznymi, na ogół niewielkimi potokami o nieustalonych nazwach; największy z nich, o długości 2,5 km, w nomenklaturze Urzędu Miasta Gdańska określany jako Rów S-1, a nieformalnie nazywany jest Cegielnianą Strugą (jego dolna część jest reliktem pierwotnego biegu Potoku Siedlickiego), wypływa ze wzgórza położonego na południe od Jasienia, w pobliżu ul. Jeziorowej.

Po przejściu pod ul. Kartuską i przez zbiornik retencyjny Łabędzia, Cegielniana Struga wpada do Potoku Siedlickiego, płynącego szeroką doliną między nowymi zabudowaniami Jasienia a Zabornią. Za Krzyżownikami, dotąd odkryty, płynie kanałem podziemnym długości 3,5 km wzdłuż ul. Kartuskiej i Nowe Ogrody (Dolina Potoku Siedlickiego); był tu młyn w Emaus (przy skrzyżowaniu ul. Kartuskiej i Nowolipie) wzmiankowany w XV wieku, obecnie budynek z XIX wieku, częściowo rozebrany w roku 2011). Niegdyś uchodził kilkoma ramionami do Motławy, tworząc małą deltę na terenie dzisiejszego Głównego i Starego Miasta.

^{Siedlce w Dolinie Potoku Siedlickiego w 1899 r.}

W X wieku Potok Siedlicki był najważniejszym ciekiem wodnym ówczesnego Gdańska, a jego dolina głównym szlakiem wiodącym doń z zachodu.

Ponieważ według językoznawców „Gdańsk” jest nazwą topograficzną utworzoną od nazwy rzeki (Gdania), wielu badaczy uważa, że tak pierwotnie nazywał się Potok Siedlicki. Jego obecna nazwa wywodzi się od ówczesnej wsi Siedlce. Najstarsza o nim wzmianka pochodzi z 1280, gdy książę Mściwoj II nadał dominikanom między innymi prawo żeglugi i połowów na rzece „eciam dictum Schedelicz”; pomimo to najprawdopodobniej nie był już wtedy żeglowny. W XIV wieku utracił na znaczeniu po wybudowaniu Kanału Raduni, do którego od tamtej pory uchodzi w Małym Błędniku. W 1536 król polski Zygmunt Stary wydał Gdańskowi przywilej na doprowadzanie wody pitnej ze stawu w Krzyżownikach, dokąd dopływał Potok Siedlecki z jeziora Jasień. W efekcie w 1539 część wód Potoku umieszczono w podziemnym rurociągu z kłód dębowych łączonych metalem, pełniącym funkcję wodociągu doprowadzającego wodę do miasta - w ten sposób powstał Kunszt Wodny - jednak nadal część wód Potoku Siedleckiego biegła otwartym korytem. Na tym tle dochodziło do konfliktów pomiędzy Gdańskiem a dzierżawcami Jasienia, którzy stawiając przegrody na Potoku Siedlickim, pozbawiali miasto zaopatrzenia w wodę: w obu takich sprawach z latach 1638 i 1715 sądy królewskie rozstrzygały na korzyść Gdańska.

Peter Willer, Siedlce w 1687 r. W prawym dolnym rogu widoczna pompa na Potoku. Sam Potok widoczny po lewej stronie ulicy.

Po wybudowaniu w 1656 nowego, zewnętrznego pasa fortyfikacji, chroniących także Nowe Ogrody, wody potoku przerzucano nad powstałą fosą specjalnym akweduktem. Po 1900, a przed 1945, część Potoku Siedleckiego, od Zaborni do obecnej ul. Kościelnej płynęła odkrytym murowanym kanałem wzdłuż obecnej ul. Struga, Szarą, dalej kanałem podziemnym. Cały Potok od Zaborni do Nowych Ogrodów poprowadzono w roku 1970 nowym podziemnym ciekiem.

^{Fortyfikacje Nowych Ogrodów na pocz. XX w.}

Skrzynka znajduje się po zachodniej stronie przepustu pod Berlinką. Atrybut „niebezpieczna” trochę na wyrost. Sprawny, dorosły człowiek da radę bez problemu. No, chyba że się poślizgnie, to może sobie coś złamać.

W tym miejscu chciałbym się podzielić osobistymi wspomnieniami.
Kiedy byłem dzieckiem, mając mniej więcej 12 lat, korzystałem, wraz z kolegami, z przepustów widocznych na miejscu. W zachodnim chowaliśmy rowery a następnie wchodziliśmy do północnego. Po 20-30 metrach znajduje się sucha komora, w której mieliśmy „bazę”.
To jest oczywiście tylko dygresja. Do niczego nie zachęcam, zwłaszcza w deszczowe dni.