[LSS] Zagórska Struga

Historia:

Początkowo, jeszcze w średniowieczu zwana była Ruminą czy też Rumną. Z czasem, mniej więcej w połowie XVIII wieku przybrała nazwę Rumskiej Strugi, by na początku XIX wieku przybrać współczesną nazwę Zagórskiej Strugi (kaszb. Zôgòrskô Strëga), którą mieszkańcy do dzisiaj pieszczotliwie nazywają po prostu Zagórzanką. Dolina Zagórskiej Strugi została ukształtowana przez działanie lądolodu około 14 000 lat temu, podczas tak zwanego zlodowacenia bałtyckiego. Zagórska Struga licząca łącznie około 28 km długości nadal zasilana jest przez wody roztopowe lodowca i wypływa z jeziora Marchowo pod Koleczkowem na wysokości 153 m n.p.m. Swój najbardziej górski i malowniczy charakter rzeka przyjmuje w swoim górnym przepływie rynną polodowcową o długości 11 kilometrów, w tym właśnie na terenie Piekiełka, Zagórza i Szmelty, gdzie się znajdujemy. Na tym terenie do rzeki wpada również kilka niewielkich dopływów z obszaru Pojezierza Kaszubskiego. Dalej w centrum Rumi rozpoczyna się jej odcinek ujściowy prowadzący przez wieś Kazimierz. W odległości około 1,8 kilometra na północny zachód od Kazimierza rzeka łączy się z Kanałem Łyskim. Stąd betonowym korytem, już jako Kanał Leniwy, kieruje się ku ujściu do Zatoki Gdańskiej w okolicy rezerwatu Beka w Nadmorskim Parku Krajobrazowym.

Przez wieki Zagórska Struga pełniła na obszarze Zagórza i Szmelty bardzo ważną funkcję gospodarczą i krajobrazową. Od wieków rzeka zachowała swój wyjątkowy, jak na północną Polskę, charakter górskiego potoku z licznymi meandrami i bystrzycami o średnim przepływie wody 0,6 m³/s i spadkami dochodzącymi nawet do kilkunastu promili (zgodnie z klasyfikacją naukową spadki powyżej 5‰ są charakterystyczne na obszarów górskich). Jej górską specyfikę i malowniczy przebieg opisywały liczne artykuły prasowe i przewodniki z XIX i początku XX wieku. W minionych wiekach nad rzeką w rejonie Zagórza i Szmelty istniało nawet kilkanaście młynów wodnych, tartaków i kuźni (hamerni), a sama rzeka była również używana do spławiania drewna, do czego służył system śluz spiętrzających wodę. Po II wojnie światowej na rzece wybudowano też rybne stawy hodowlane, zarybiające okoliczne rzeki. Do dziś jesienią czy latem w Zagórskiej Strudze można dojrzeć nawet metrowe pstrągi i trocie.

Rzeka od wieków była jedną z najczystszych w regionie. Wszystko zmieniło się krótko po zakończeniu II wojny światowej wraz z budową w Zagórzu zakładów garbarskich. Ich budowa w bezpośrednim sąsiedztwie Zagórzanki spowodowała jej całkowitą degradację – odpady garbarskie kierowano bezpośrednio do wody. W ten sposób niegdysiejszy symbol uzdrowiskowy Zagórza na wiele lat zamieniono w ściek. W okresie PRL-u okoliczni mieszkańcy określali rzekę dosadnie: „cuchnąca”, „wielobarwna”, „pełna odpadów”: „[Dawniej] była czyściutka, pełno było w niej ryb. Nie mieliśmy studni, więc nosiliśmy wodę w wiadrach bezpośrednio z rzeki i ją piliśmy. Później w wiadro nabierało się wodę i zdarzało się, że razem z nią wyławiano fragmenty nutrii. Wtedy przestaliśmy ją pić. Zagórzanka regularnie zmieniała też kolory. Pamiętam tę rzekę jako wielobarwną: kolor zależał od tego, w jaki sposób w danym czasie barwiono skóry w garbarni. Zapachy też były odpowiednie.”

„W niedzielę, kiedy szliśmy do kościoła, wzdłuż rzeki smród był niesamowity. Rzeka była zielona. Rodzice mówili, że ma to związek z garbarnią. Wydawało nam się, że tak musi być. Nikt nie miał pojęcia, co to ekologia. Później w zakładach wybudowali wielki komin, który nam dymił. Kiedy wiatr wiał w naszą stronę nie można było suszyć wypranych ubrań, bo zaraz cały pył na nich osiadał. Problem ten dostrzegano już w latach pięćdziesiątych, jednak planów budowy oczyszczalni ścieków ostatecznie nie zrealizowano.” O zanieczyszczeniu Zagórskiej Strugi pisał nawet krajoznawca Franciszek Mamuszka w swoim przewodniku Wejherowo i ziemia wejherowska: „Przez środek miasta płynie w kierunku północnym, na teren Mostowych Błot Zagórska Struga. Wody jej są na obszarze miasta silnie zanieczyszczone ściekami z miejscowej rumiańskiej garbarni, zawierającymi substancję wywołującą zatrucia zwierząt gaszących swe pragnienie w brudnym strumieniu".

Obecnie rzeka odzyskuje swój status i ponownie jej wody są uznawane za I klasy czystości. W najbliższych latach planowane jest nawet utworzenie w okolicy Piekiełka (wbrew pozorom nazwa nie ma nic wspólnego z szatańskimi mocami. Gwarowo „piekiełkiem” nazywa się koszyki do zbierania owoców leśnych czy grzybów) rezerwatu „Dolina Zagórskiej Strugi”, mającego chronić lasy bukowe (buczyna kwaśna), łęgi, grądy oraz zbiorowiska roślin łąkowych, a także występujące tu 69 gatunków mszaków oraz 436 gatunków roślin naczyniowych, w tym 13 podlegających całkowitej ochronie (naparstnica zwyczajna, widłak jałowcowaty, widłak goździsty, widłak wroniec, gnieźnik leśny, storczyk plamisty, podkolan biały, barwinek pospolity, podrzeń żebrowiec).

Zagórzanka na Zagórzu

Z Marchowa wypływa smużka strużki,
Dalej bystrzami przecina dróżki.
Wśród wzgórz się wije Zagórska Struga,
W jej wodach łuską i łosoś mruga.
Niegdyś wprawiała w ruch młyńskie koła,
a kuracjusze krążyli dokoła.
Dziś malowniczą płynie doliną,
Urok zaś rzeczki nadal nie minął.
Może jej drużką jest dobra wróżka –
Nad Zagórzanką czuwa jak stróżka.

Joanna Lewandowska

Skrzynka:

Skrzynka ukryta na współrzędnych. Szukaj w dawnym wielodrzewie.