Panorama „Bethesdy” z około 1907 roku. Zaznaczone są istniejące do dziś budowle.

Przez dziesięciolecia na przełomie XIX i XX wieku Węgorzewo kojarzyło się z ośrodkiem opiekującym się ułomnymi/niepełnosprawnymi – wówczas mówiono wprost: kalekami. Historia rozpoczęła się od założenia w 1880 roku przytułku przez słynącą z działań filantropijnych hrabinę Annę von Lehndorff ze Sztynortu. Rok później do Węgoborka ściągnął z Leca (Giżycka) młody, obrotny proboszcz Hermann Adalbert Braun i włączył się do działań na rzecz opieki nad osobami poszkodowanymi przez los. W 1884 roku pastor zakupił budynek pod drugi przytułek, dwa lata później następny. Kolejne lata przynosiły rozbudowę „miasta w mieście”. Pojawiły się oddzielne domy dla sierot (pierwszy w 1897 roku) i gruźlików (od 1911 roku), przedszkole, szkoły powszechna i zawodowa, warsztaty rzemieślnicze, piekarnia, pralnia, kuźnia, drukarnia etc.

Ośrodek zaczęto nazywać: Zakłady dla ułomnych „Bethesda”. Tajemniczo brzmiąca nazwa oznaczała „owczą sadzawką” – pierwsza znajdowała się w biblijnej Jerozolimie. Przy małym stawie znajdował się przytułek, a wielu, którzy obmyli się wodą z Bethesdy odzyskiwało zdrowie.

 1938-1940 rok

            W 1898 roku zbudowano pierwszy zakładowy kościół. Nowy, pod wezwaniem św. Krzyża – dzisiejsza cerkiew bizantyjsko-ukraińska – powstał w latach 1930–1933. Bethesda dysponowała dwoma cmentarzami, starym (przy ul. Teatralnej) i nowym (przy ul. Rolnej). W 1917 roku otwarto nowoczesny szpital ortopedyczno-rehabilitacyjny (początkowo jako wojskowy lazaret), zwany kliniką. W sumie w latach dwudziestych XX wieku było tutaj około 1200 pensjonariuszy – tymczasowych oraz mieszkających na stałe.

Klinika dla osób ułomnych albo Dom Hermanna Adalberta (nazwa na cześć pastora H.A. Brauna) – nowoczesny budynek szpitalny z 1917 roku na terenie angerburskiej/węgoborskiej „Bethesdy”. Fundamenty budowli znajdują się pod ziemią na terenie posesji węgorzewskiego Liceum Ogólnokształcącego.

            Niemal każdy z obiektów na terenie „Bethesdy” miał swoje własne imię. Dla przykładu nazwy drugiego i trzeciego z przytułków to „Cornelius” i „Anna”. Istniejący do dziś budynek stojący zaraz za cerkwią był domem „Abendsonne”, czyli „Wieczorne Słońce”. Został zbudowany w 1906 roku i pierwotnie był przeznaczony dla starców i niewidomych.

Hermann Adalbert Braun (1845 – 1931)

            Pastor Braun senior, zwany z czasem „Ojcem ułomnych”, był doskonałym menadżerem – tak byśmy dzisiaj powiedzieli. Wydawał rocznik zatytułowany „Kreuz und Liebe. Der Krueppelbote von Angerburg”, czyli „Krzyż i Miłość. Goniec ułomnych z Węgoborka”. W każdym numerze znajdowały się m.in. wiadomości z życia „Bethesdy” i jej pensjonariuszy, sprawozdania inwestycyjne (ile pieniędzy wpłynęło i na co zostały wydane), reklamy produktów wytwarzanych w zakładowych warsztatach (meble, kosze, bibeloty etc.).

Pomnik Hermanna Adalberta Brauna, pastora, twórcy Zakładów Dobroczynnych "Bethesda" w Angerburgu/Węgoborku. Odsłonięty około 1932 roku. Pomnik stał na przeciwko kościoła św. Krzyża (dzisiejszej cerkwi bizantyjsko-ukraińskiej). Nie przetrwał zakończenia II wojny światowej.

            Również następca Brauna seniora – jego syn, także pastor, Erich Braun – rozwijał zakłady stosując różnego typu działania promocyjne. Był miłośnikiem fotografii i filmu. Kilka jego zdjęć zostało wykorzystanych w pocztówkach wydanych przez Hugo Priddata. W latach trzydziestych na zlecenie Brauna juniora nagrano kilkudziesięciominutowy film pokazujący „Bethesdę” i ówczesny Angerburg/Węgobork (niestety film zaginął). W latach 1932–1933 na węgoborskiej poczcie zaczęto stosować pierwszy okolicznościowy stempel. Widniał na nim nowoczesny budynek szpitalny, tzw. klinika. Hasło zamieszczone w otoku stempla można przetłumaczyć jako: Węgobork w Prusach Wschodnich. Miasto zakładów dla ułomnych „Bethesda”.

Okolicznościowy stempel

            Schyłek „Bethesdy” rozpoczął się po dojściu do władzy hitlerowców. Rola Brauna juniora była ograniczana, a ostatecznie zakłady upaństwowiono. Na początku II wojny światowej ostatnich niepełnosprawnych umysłowo pensjonariuszy, w ramach akcji T4, wywieziono do Soldau (Działdowa) i zamordowano. „Bethesdę” przekształcono w ośrodek rehabilitacyjny dla żołnierzy, którzy zostali ranni na froncie.

Bibliografia załącznikowa:

https://wegorzewo.pl/wiadomosci/1/wiadomosc/191283/swietujemy_450_urodziny_wegorzewa_krotkie_opowiesci_o_dziejach_m#