W połowie XIII wieku templariusze postanowili zbudować kaplicę w niepozornym miejscu. Nie cieszyli się zbyt długo swoją siedzibą, bo już w 1312 roku działalność zakonu została zawieszona, a majątek w Chwarszczanach przejęli joannici. W XV wieku przez kilka lat rezydowali tam Krzyżacy. Trudno powiedzieć czym się kierowali Templariusze budując w szczerym polu taki obiekt. 

Pierwszą murowaną budowlę wzniesiono jednak dopiero około 1250 roku. Była to jednonawowa, zbudowana z granitowej kostki kaplica należąca do zakonu templariuszy.

W zamyśle świątynia miała pewnie przetrwać co najmniej kilka stuleci, tymczasem rozebrano ją po trzydziestu latach. Może uznano, że jest za mała, ponieważ niedługo później, na gruzach starej, postawiono monumentalną kaplicę w stylu gotyckim.

Wykorzystany wcześniej granit został użyty ponownie – wykonano z niego cokół nowej budowli. Pozostałe mury i baszty wzniesiono z cegieł. Masywną konstrukcję wzmocniono przyporami, które w narożach zachodnich ścian przyjęły kształt cylindrycznych wież, co nadało budowli charakter obronny, ale tylko w znaczeniu symbolicznym.

Wymiary kaplicy były bardziej onieśmielające – długość wynosiła 25,2 m, szerokość 9,5 m, a wysokość 13,6 m. Dzięki ostrołukowo zakończonym gotyckim oknom średniowieczna świątynia nabrała strzelistości i smukłości, a wpadające do środka światło dodało lekkości dosyć topornej budowli. Wiejski kościółek przemienił się w gmach podobny do francuskich świątyń i na pewno sprzyjał modlitwie oraz kontemplacji. Jednolite wnętrze ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym sprawia wrażenie ascetycznego, tak bardzo różniącego się od barokowych kościołów przesyconych zdobieniami i złotymi elementami.

Najczęściej uznaje się, że to książę Władysław Odonic  w 1232 roku nadał Chwarszczany templariuszom, choć niektórzy badacze uważają, że nieco wcześniej mógł to zrobić książę śląski Henryk Brodaty a Odonic jedynie potwierdził nadanie.

Zakon zagospodarował otrzymane ziemie, tworząc raczej pewnego rodzaju folwark niż twierdzę służącą do obrony. Wolnostojącą świątynię otaczały inne zabudowania mieszkalne i gospodarcze, studnia, spichlerze, stajnie, gołębniki. Pod koniec XIII wieku utworzono tu główną kancelarię, w której przechowywano akta oraz skarbiec, co może świadczyć o tym, iż z niepozornej wsi uczyniono stolicę zakonu w tej części Europy Wschodniej.

Na początku XIV wieku zakon templariuszy został zlikwidowany przez papieża Klemensa V. Kaplicę w Chwarszczanach przejęli joannici, którzy – mimo że zamieszkiwali inne typy zamków – postanowili nie przebudowywać świątyni. Dzięki temu budowla uniknęła zmian oraz poprawek, mających zbliżyć ją wyglądem do nowszych stylów architektonicznych, i stała się jednym z ostatnich zachowanych dowodów obecności templariuszy na ziemiach polskich.

16.04.2023 zmiana nazwy kesza.

https://twojahistoria.pl/2021/10/11/kaplica-templariuszy-w-chwarszczanach-unikat-na-skale-swiatowa/