Historia:

Wraz ze wzrostem liczby ludności w Branwi zaistniała potrzeba założenia nowego miejsca pochówków. W 1840 r. podczas narady dozoru kościelnego kolator zobowiązał się do wyznaczenia na niwie dworskiej miejsca o powierzchni 1/4 morgi na cmentarz. Trzy lata później stwierdzono, że jest konieczną potrzeba oznaczenia placu długości 60 łokci i szerokości 60 łokci na założenie cmentarza chwalnego". W 1856 r. administrator parafii ks. Jan Skrobański pisał, że osobnego cmentarza (oprócz przy cerkiewnego) nie ma. Wyznaczono kiedyś cmentarz oddzielny, lecz nie posiada on żadnego ogrodzenia iw okresie dużej śmiertelności nie ma gdzie chować zmarłych. W związku z tym konsystorz chełmski zwrócił się do naczelnika powiatu zamojskiego, aby ten wydał stosowne polecenia w celu urządzenia oddzielnego cmentarza.

Powstał on ostatecznie w 1867 r. Miał wówczas powierzchnię 192,5 sążni kwad. Od 1875 r. stał się cmentarzem prawosławnym. Stosunkowo szybko zrobil się za mały. Po oglądzie przeprowadzonym w 1892 r. sformułowano wniosek, że cmentarz jest zapełniony - brak jest wolnego miejsca na nowe mogiły. Przy średniej umieralności 23- 26 osób na rok miejsca szybko ubywało. Po pozytywnej opinii lekarza powiatowego (m.in. w sprawie odległości od wsi, która wynosiła 167 1/2 sążnía) podjęto decyzję rozszerzeniu cmentarza o dwie działki: a) 93,25 sążni kwad. zakupioną przez parafian oraz b) 81 sążni kwad., ziemię oddaną przez parafian ze swojego wygonu. Decyzje zrealizowano w 1896 r. Łączna powierzchnia wynosiła od tego roku 366,75 sążnia kwad. (30 sążni długości, 20 sążni szerokości). W okresie od 1907 r. do 1918 r. po likwidacji parafii prawosławnej cmentarz pozostawał opuszczony. Po rekoncyliacji cerkwi 18 października 1918 r. zaczęto go ponownie używać tym razem jako rzymskokatolicki. Pierwszych pochówków dokonano w grudniu 1918 r. (Ewa i Maria Kozina - 17 grudnia). Według inwentarza z 1923 r. cmentarz ten położony na wygonie ordynackim otoczony był płotem i posiadał powierzchnię ok. 1 morgi.

W okresie powojennym wskutek zapełnienia przestrzeni cmentarnej koniecznością stało się jej powiększenie. Dokonano tego ok. 1961 r. Czworo gospodarzy ofiarowało część swoich gruntów. Byli to: Matysiak Katarzyna, Korczak Agnieszka, Mróz Henryk i Liwak Andrzej (Pietrusiak). W tym okresie dokonano oczyszczenia starej części cmentarza. Wykarczowano zarośla i chwasty, wycięto część drzew, wytyczono nowe aleje, zaś dookoła cmentarza posadzono żywopłot z drzew świerkowych. Wiosną 1968 r. ogrodzono cały cmentarz siatką drucianą. W 1992 r. 30 października zastąpiono stary krzyż nowym, który wykonał Józef Oleszko z Branewki z pomocą innych parafian.

Cmentarz posiada powierzchnię 0,42 ha. Pierwotne rozmieszczenie prostokąta uległo przekształceniu w nieregularny wielokąt. Cmentarz podzielony jest na dwa nieregularne sektory. Przez środek cmentarza przebiega alejka zanikająca w północnej części. Boczna alejka, równoległa do głównej znajduje się w części wschodniej. Od nich odbiegają nieregularne ścieżki.

Na starym cmentarzu znajduje się 629 mogił (wg stanu z połowy 1998 r.). Można ich podzielić na pomniki i groby zwieńczone krzyżami (drewnianymi, metalowymi i cementowymi). Tych pierwszych jest ok. 250 sztuk. Są to głównie pomniki murowane pokryte lastrykowymi płytami (ok. 40 %) tylko sporadycznie marmurowymi czy granitowymi. Spośród 250 ok. 30 to pomniki z pionową płytą i obramowaniem ziemnej mogiły. Najwięcej grobów jest zwieńczonych krzyżami - ok. 370 sztuk (ok. 60 % ogółu). Największą grupę stanowią odlewane krzyże cementowe - ok. 240 sztuk, drewnianych jest ok. 70, a metalowych ok. 60.

Od założenia cmentarza do czasów II wojny światowej parafian było stać jedynie na postawienie drewnianych krzyży. Dopiero po ostatniej wojnie upowszechniły się krzyże cementowe, stawiane głównie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, później sporadycznie. Dalej jednak stosowano krzyże drewniane i metalowe. Od lat siedemdziesiątych zaczęły pojawiać się płyty nagrobkowe lastrykowe wraz z murowanymi pomnikami, które obecnie dominują. Krzyże drewniane i cementowe wykonywano we własnym zakresie. Wyrobem tych ostatnich zajmował się także Jan Kozyra z Branwi. Pomniki lastrykowe pochodzą z okolicznych warsztatów w Janowie Lubelskim, Biłgoraju, Tokarach, Chrzanowie i Turobinie.

Należy zwrócić uwagę na zorientowanie nagrobków. W okresie unickim prawdopodobnie orientowano na południe (do wsi). W czasach prawosławia mogiły ukierunkowywano na wschód. Po 1918 r. wrócono do orientacji południowej. Część pomników w części zachodniej jest zorientowana do bocznej bramy.

Dokłada liczba pochowanych na cmentarzu nie jest znana. W okresie 1918 - 1998 r. (do września) pochowanych zostało 1157 osób, w tym 27 bezpośrednio (lub przeniesionych) na nowym. Za okres 1867 - 1907 r. liczbą pochówków należy szacować na ok. 700-900, przy średniej śmiertelności ok. 20 osób rocznie. Spośród ok. 2000 pochowanych osób zidentyfikować można na podstawie inskrypcji nagrobnych jedynie 701.

Bardzo fajne miejsce odkryte przypadkiem, nie jest nigdzie oznaczone. Prowadzi do niego długa droga, wjazd na nią obok krzyża Karawaka, wiedzie długim wąskim wąwozem porośniętym drzewami.

Kesz schowany naprzeciwko grobu rodziny Kozinów, przy samym wejściu. Ukryty w ziemi, trzeba lekko odsunąć kępę trawy.

Zawiera logbook oraz małe wyhaftowane serduszko, na pamiątkę założenia pierwszej skrytki przez grupę ASs.

Wyrażam zgodę na reaktywację kesza w przypadku jego zaginięcia