W tym miejscu na południu od tablicy informacyjnej jest niewielkie wzniesienie wydmowe. To na nim w 1990 roku odkryto cenne znaleziska archeologiczne w postaci miecza z fragmentami pochwy, groty, ostrogi, okucia tarczy.

Pierwsze prace odkrywcze opisał archeolog Krzysztof Garbacz m. in. w zamieszczonym w Sprawozdaniu Arcgeologiczmym, t. XLIII, w 1991 roku artykule „Nowo odkryte cmentarzysko (?) kultury przeworskiej w Pikulach, gm. Janów Lubelski, woj. Tarnobrzeg”. Pisze w nim tak:

„Stanowisko zostało odkryte w lipcu 1990 r. przez poszukiwaczy militariów, Witolda Chmielewskiego z Janowa Lubelskiego oraz Ryszarda Dudka z Lublina, podczas penetracji lasu w pobliżu wsi. Za pomocą wykrywacza metali wydobyli oni z ziemi wiele przedmiotów żelaznych – elementów uzbrojenia i narzędzi, jak: miecz z pochwą, fragmenty umba, 17 nitów, 9 grotów, ostroga, tok, 7 noży oraz brązowy fragment pochwy. (…)
O tym odkryciu Wojewódzki Konserwator Zabytków oraz Biuro Badań i Dokumentacji Zabytków w Tarnobrzegu zostały poinformowane przez historyka Andrzeja Wediuka z Janowa Lubelskiego i Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie.”
Po czym następuje bardzo szczegółowy opis znalezionych przedmiotów. Znamienne jest to, że Grabacz wówczas nie był do końca przekonany co do cmentarzyska, nawet dał znak zapytania w tytule.

W późniejszych latach również były prowadzone badania archeologiczne na tym terenie, co przekrojowo zostało opisane w artykule pt. „Grot żelazny z młodszego okresu przedrzymskiego z Pikul, pow. Janów Lubelski” autorstwa Moniki Kuraś i Tomasza Tokarczyka, który był umieszczony w Materiałach i Sprawozdaniach Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Tom XXXII, Rzeszów 2011 r. Fragment:

„Pierwsze odkrycia zostały dokonane pod koniec lat 80. ubiegłego wieku, przez poszukiwaczy, zaopatrzonych w wykrywacze metali. Interwencja archeologiczna doprowadziła do odzyskania w 1990 roku części zabytków. W rok później Krzysztof Garbacz rozpoczął badania ratownicze na stanowisku, które trwały dwa sezony. Badania te doprowadziły do pozyskania nowych informacji, ale nie pozwoliły na jednoznaczne określenie charakteru stanowiska. Dalsze badania wykopaliskowe nie mogły być prowadzone ze względu na brak środków finansowych. Po zakończeniu badań archeologicznych, stanowisko po raz kolejny było intensywnie penetrowane i niszczone przez poszukiwaczy uzbrojonych w wykrywacze metali. Skala tych zniszczeń jest trudna do oszacowania, ale wiadomo, że łupem „poszukiwaczy skarbów” padły liczne elementy uzbrojenia oraz narzędzia. W wyniku tych działań podjęte zostały kolejne badania ratownicze prowadzone przez Zbigniewa Wichrowskiego z Muzeum Regionalnego w Kraśniku, które doprowadziły do zadokumentowania resztek ocalałych obiektów i przeoczonych, metalowych przedmiotów. Jednocześnie podjęte zostały starania o odzyskanie z kolekcji prywatnych części zrabowanych zabytków. Na podstawie występowania metalowych narzędzi i militariów określono przypuszczalny zasięg stanowiska na ok. 15 hektarów. Interpretacja stanowiska w Pikulach od początku jego odkrycia wzbudzała dyskusję. Generalnie skłaniano się w kierunku interpretacji jako cmentarzyska albo miejsca ofiarnego. Pewne jest, że stanowisko to stanowi ślad obcych miejscowemu środowisku kulturowemu (tj. „przeworskiemu”) praktyk. Elementy takie wyraźnie widoczne są w materiale ceramicznym, łączonym z kulturą jastorfską oraz z obszarami zajętymi przez kulturę Poieneşti--Łukaševka. Autorzy badań prowadzonych w Pikulach opowiadają się za określeniem stanowiska jako nekropolii. Przemawiałoby za tym odkrycie obiektów z przepalonymi kośćmi oraz występowanie przedmiotów noszących ślady przepalenia (co sugeruje ich obecność na stosie pogrzebowym) oraz rytualnego niszczenia, które to praktyki są w tym okresie bardzo powszechne. Konkurencyjna teza opowiada się za łączeniem tego stanowiska z miejscem ofiarnym. Za tą hipotezą mają przemawiać takie cechy, jak bardzo duża powierzchnia, odbiegająca znacząco od największych nawet cmentarzysk funkcjonujących w tym okresie na ziemiach polskich, samo położenie stanowiska na izolowanym wyniesieniu, ograniczonym, dwoma ciekami oraz bagnistym terenem, brak typowych jam grobowych, wykluczanie się kości, ułamków naczyń oraz przedmiotów metalowych, jak również fakt bardzo specyficznego rozmieszczenia przedmiotów na terenie stanowiska.
Rozstrzygnięcie tej kwestii, w sposób jednoznaczny nie wydaje się obecnie możliwe. Na ten stan rzeczy główny wpływ mają przede wszystkim spore zniszczenia stanowiska. Pozyskanie dużej ilości zabytków, w znacznej mierze pozbawionych kontekstów, trudności z finansowaniem systematycznych badań doprowadziły do bezpowrotnej utraty wielu podstawowych informacji. W kontekście zebranych danych, można stwierdzić, że stanowisko to stanowiło miejsce spełniania praktyk obrzędowych (ofiarnych oraz funeralnych) grupy ludności identyfikowanej z historycznym ludem Bastarnów.”

Tak więc zdania są podzielono czy to cmentarzysko czy miejsce ofiarne. Nawet tablica informacyjna nazywa niejednoznacznie to miejsce. A jest tam napisane tak:
„Ustalono, że odnalezione fragmenty uzbrojenia i inne elementy metalowe wraz z fragmentami kości i ceramiki są pozostałością grobów całopalnych pochodzących z wczesnego okresu przedrzymskiego (III-II w. p.n.e.) łączonych przez część badaczy z kulturą przeworską. Inni uważają, że miejsce to było wykorzystywane przez więcej niż jedną społeczność, być może przez Bastarnów – lud pochodzenia germańskiego, który ok. III w. p.n.e. przemieszczał się tędy z północy by ostatecznie osiedlić się na terenie obecnej Mołdawii. (…) Cmentarzysko w Pikulach to, jak dotychczas jedyne miejsce pochówku kultury przeworskiej odkryte na obszarze południowo-wschodniej Lubelszczyzny. (…) Pojawiła się również interpretacja, iż nie mamy tu do czynienia z cmentarzyskiem, tylko z miejscem składania ofiar. Niestety kwestia ta chyba już zawsze pozostanie tajemnicą.(…)
Obecnie część odnalezionych tu zabytków można oglądać na wystawie przyrodniczej w Ośrodku Edukacji Ekologicznej „Lasy Janowskie” w Nadleśnictwie Janów Lubelski.”

Tak więc zapraszam do odwiedzenia ośrodka. A tymczasem skupmy się na skrzynce. Jest to plastikowy pojemnik schowany za „Wydmą tajemnic”.