Położenie

         Zarszyn to wieś leżąca w obrębie Dołów Jasielsko-Sanockich. Przepływa przez nią rzeczka Pielnica. Zarszyn jest siedzibą gminy, należy do powiatu sanockiego.

Historia

          Ślady osadnictwa na tym terenie sięgają młodszej epoki kamienia. W Zarszynie znaleziono skarb brązowy, naszyjniki paciorki, naramienniki i szpile. Do Muzeum w Sanoku przekazano zestaw czarek z uchwytami z epoki brązu.
         W 1395 Władysław Jagiełło nadał Zarszyn Jachnikowi zwanego Dzieweczka ze Swoszowa. Zarszyn w 1395 otrzymał prawa miejskie (utracił je w 1880 roku). W roku 1429 właścicielem Zarszyna i Długiego był Krzczon – Krystyn z Kozichgłów. W roku 1439 sprzedał własność Piotrowi Smolickiemu ze Smolic, herbu Szreniawa a ten w 1441 roku przekazał własność Stanisławowi Zarszyńskiemu. Około 1500 roku w Zarszynie był dwór z wieżą otoczony fosą. Prawdopodobnie właścicielem był wtedy chorąży Feliks z Zarszyna. Kolejnymi właścicielami byli Zarszyńscy i Pieniążkowie. Około 1590 roku część miejscowości przekazano Janowi Jędrzejowskiemu. W latach 1589-1614 współwłaścicielami Zarszyna byli: Zabawski, Okręglicki, Błoński.
        W II połowie XVI wieku w Zarszynie w miejsce kościoła katolickiego powstał zbór kalwiński. W 1624 roku miasto spalili Tatarzy. W roku 1644 wyrokiem sądu królewskiego odebrano protestantom kościół wraz z gruntami. W 1659 roku kościół stał się własnością Jezuitów. W XVII wieku przez Zarszyn prowadziła droga z Krosna do Lwowa przez Sanok. Stał tu zamek obronny. Po kasacie Jezuitów w roku 1773 Zarszyn dostał się pod zarząd Wilhelma Siemieńskiego herbu Dąbrowa. W XIX wieku własnością zarządzały rodziny Ostaszewskich a następnie Wiktorów aż do II wojny światowej kiedy to majątek przeszedł na Skarb Państwa Polski Ludowej.

Opis zabytku

Drewniany kościół Świętego Marcina (kult tego świętego przynieśli do prawdopodobnie koloniści niemieccy) wybudowano przed rokiem1395. Spłonął on podczas najazdu Tatarów w 1624 roku. 20 lat później powstała nowa świątynia. Postawiono ją na murowanych z kamienia fundamentach. Podłoga wewnątrz była kamienna a w prezbiterium drewniana. Na kamiennym stopniu ustawiono chrzcielnicę z drewnianym przykryciem. Nad wejściem znajdował się chór, na którym znajdował się pozytyw o sześciu glosach, dwóch miechach i bębnie. Dach świątyni pokryto gontami. Kościół remontowano w 1844 roku.

 Z inicjatywy rodziny Wiktorów i ówczesnego proboszcza Kirschnera w roku 1867 rozpoczęto budowę neogotyckiego kościoła Stary kościół został rozebrany. Murowany kościół w Zarszynie został poświęcony w 1875 roku. W 1880 roku w świątyni ustawiono nowy, częściowo złocony ołtarz dębowy. Tabernakulum znajduje się na kamiennej mesie a nad nim góruje ruchomy tron eucharystyczny. Wymiary zewnętrzne wynosiły: długość 32 m, szerokość 20 m a wysokość 11 m. Wysokość wieży wynosiła 33 m. Kościół uległ bardzo poważnemu zniszczeniu niszczeniu podczas I wojny światowej. Po odbudowaniu rozpoczęła się II wojna światowa. I ta nie oszczędziła kościoła.  Pożar wywołany pociskiem, który trafił w  wieżę kościelną strawił cały dach. Witraże wypadły z okien, urządzenie wewnętrzne zostało znacznie uszkodzone, w tym organy i ołtarze. Zaraz po wojnie rozpoczęła się odbudowa. W roku 1951 wyremontowano wieżę. W następnych latach uzupełniono  wyposażenie wewnętrzne, witraże, organy, a w roku 1954 kościół odmalowano. Polichromia została wykonana przez artystę malarza Szmuca z Rzeszowa i Krygowskiego.  W 2014 roku rozpoczęto konserwację zabytkowej świątyni. Głównym zadaniem jest wykonanie hydroizolacji fundamentów kościoła i wykonanie uziemienia. W przyszłości będzie przeprowadzona zmiana konstrukcji więźby dachowej pokrycia połaci dachowych, odnowa elewacji, witraży, polichromii i izolacja sklepienia.

Pomnik przyrody

W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła Świętego Marcina rośnie stary, okazały dąb szypułkowy zarejestrowany jako pomnik przyrody. Wiek dębu określa się na około 440 lat. Obwód drzewa wynosi 480 cm a wysokość 25 m.

Kaplica na cmentarzu

Na cmentarzu parafialnym w Zarszynie jest usytuowana zabytkowa kaplica poświęcona rodzinie rotmistrza kawalerii Kazimierza Ostaszewskiego. W pobliżu kaplicy znajdują się nagrobki członków rodziny Wiktorów, m. in. Jana, ostatniego prywatnego właściciela Zarszyna.

Ciekawe miejsca w okolicy

Pomnik Pamięci ofiar faszyzmu w Zarszynie
Pomnik z I i II wojny światowej w Długiem
Dwór eklektyczny w Nowosielcach
Pomnik 2-giej Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Nowosielcach

Ciekawostka

W 1768 w sąsiedniej od Zarszyna wsi Sieniawie odbył się generalny zjazd szlachty sanockiej i dukielskiej. Było sześć tysięcy uczestników. Został ogłoszony akt konfederacji ziemi sanockiej a marszałkiem został dziedzic Nowotańca, niejaki Jakub Ignacy Branicki.

Źródło

Ciupka J., W gminie Zarszyn i okolicy. Przewodnik po gminie Zarszyn i jej okolicach. Wydawnictwo: Roksana,

Ciupka J., W gminie Zarszyn, Krosno 2000.

Dla pierwszych trzech znalazców są okolicznościowe certyfikaty i fanty na wymianę.

Skrzynka została założona dzięki finansowej pomocy Ministerstwa Sportu i Turystyki.