Historia Sobolewa sięga XVI w., gdyż w 1540 r. Aleksander Chodkiewicz (któremu Puszczę Błudowską nadał w 1525 r. Zygmunt Stary) nadał tu część puszczy synom Iwana Sobolewskiego Czelinowi Iwanowi i Łukjanowi. W 1565 r. wzmiankowany był w tych dobrach bojarzyn Piotr Sobolewski, a w 1637 r. Krzysztof Sobolewski. Później przeniesiono bojarów do Nowodworc, a w Sobolewie założono folwark i osadzono chłopów. Mieściła się tu siedziba zarządu klucza sobolewsko-karakulskiego (zwanego też kluczem sobolewsko-dojlidzkim) dóbr zabłudowskich, należących w latach 1598-1698 do Radziwiłłów (zob. Zabłudów). Siedziba ta i leżące na północ od niej wsie uległy całkowitemu zniszczeniu w czasie najazdu szwedzkiego. Budowniczym nowego założenia został wybitny pisarz ariański Samuel Przypkowski, który pozostawał na usługach Radziwiłłów, a któremu Bogusław Radziwiłł przekazał w 1661 r. w dzierżawę wieś i folwark Sobolewo i który miał odbudować zniszczony folwark i chłopskie budynki.

  W 1674 r. siedziba ta składała się z zabudowań ustawionych wokół ogrodzonego podwórza leżącego na zachód od dworu (domu gospodarskiego z piekarnią, trzech stodół, pięciu spichlerzy, stajni „wielkiej”, wozowni, budynku kuchennego i czterech chlewków), z dworu stojącego przy podwórzu na miejscu późniejszego dworu (wzniesionego w XIX w.) na osi drogi dojazdowej z Dojlid, ze stawu na rzece („o jednym upuście jałowym”) i z ogrodów użytkowych. Nad stawem funkcjonował też browar.

  Na skutek działalności antyariańskiej proboszcza zabłudowskiego księdza Faustyna Wieczorkowskiego Samuel Przypkowski zmuszony był porzucić dzierżawę sobolewską i wyjechać do Prus. Później Sobolewo zmieniło właścicieli, gdyż w 1698 r. Kazimierz Jan Sapieha, wojewoda wileński i hetman wielki litewski, opiekun księżniczki falzhrabianki rewskiej Radziwiłłówny, zastawił je wraz z wsią na 3 lata Stefanowi Mikołajowi Branickiemu (późniejszemu wojewodzie podlaskiemu). Zapewne wierzyciele nie wywiązali się ze zobowiązań finansowych, gdyż folwark Sobolewo z kluczem sobolewsko-dojlidzkim pozostał w rękach Branickich do początku XIX w. Należał w latach 1698-1709 do Stefana Mikołaja, wojewody podlaskiego, w latach 1709-1771 do Jana Klemensa, hetmana wielkiego koronnego i w latach 1771-1809 do Izabeli z Poniatowskich Branickiej.

  Wraz z przeznaczaniem coraz to większych połaci lasu pod uprawy folwark znalazł się w XVII w. w otoczeniu pól i łąk. Sporządzone 100 lat  później mapa i inwentarz dostarczają więcej informacji o wyglądzie założenia, które do tego czasu uległo zapewne rozbudowie, jednak swój układ przestrzenny otrzymać musiało po 1661r.

  Około roku 1772 dwór stał na miejscu późniejszego (wzniesionego w XIX w.) i prowadziła do niego droga od strony folwarku w Dojlidach, stanowiąca jednocześnie oś widokową wyprowadzoną od dworu. Dwór poprzedzały ogrody, przedzielone drogą „…jeden ze dwu stron parkanem w słupy, a drugi żerdziami między koły pogrodzone, do bramy przypierające”. Dwór zbudowany był „z drzewa kostkowego, w węgieł budowany, słomą pruską dekorowany, do którego wchodząc ganek na słupach dachówką kryty…”.  O ile dwór z 1674 r. mieścił sień, kuchnię, izbę, alkierz i komorę, to dwór z 1771 r. miał dwie części – administratorską i czeladną. Część administratorska miała sień, izbę, kuchnię, garderobę i spiżarnię (i sto lat wcześniej stanowiła zapewne całość dworu). Część administratorska, dobudowana zapewne później, miała sień, kuchnię, izbę, spiżarnię i komórkę. Na północ od dworu leżał dziedziniec otoczony budynkami gospodarczymi, a dziedziniec ten od północy zamykała brama, za którą biegła droga do stawu, przy której stał dom tkacza „stary, dranicami kryty z kominem na dach wywiedzionym”, zaś z tyłu tego budynku znajdowała się łaźnia dranicami kryta, przed nim ogrodzony żerdziami pastewnik, a z boku „ogród do hanyżu takoż wygrodzony”. Droga wychodząca z dziedzińca na osi dworu i dochodząca do stawu łączyła się inną drogą – biegnącą po granicy założenia, a prowadzącą ze wsi Sobolewo do wsi Kuriany i Protasy, przy czym droga do Kurian biegła po grobli. Na grobli przy zachodniej granicy stawu wzniesiono w końcu lat 60. XVIII w. przy drewnianym mostku młyn wodny. Na końcu stawu rósł lasek olchowy, błotnisty, a idąc dalej groblą w kierunku wsi Sobolewo dochodziło się do karczmy „dranicami krytej”. Zapewne po przeciwnej stronie stawu zlokalizowany był browar (wówczas stary i reperacji potrzebujący), a obok niego stała słodownia „z dylów w węgieł budowana dranicami pod łaty kryta”. Zbudowania gospodarcze zgrupowane były przy tzw. podwórzu leżącym na wschód od dworu i dziedzińca. Wszystkie z wyjątkiem lamusa budynki były tam drewniane, budowane „w węgieł”, kryte gontem lub dranicami. Znajdowały się tu chlewki (25 szt.), lamus, węglarnia, spichlerzyki (3 szt.), stodółka (stara), stodółka (nowa), szopka, szopa, obora nowo wybudowana, suszarnia i owczarnia. Jak z tego wynika zbudowania gospodarcze otoczone były z trzech stron ogrodami warzywnymi. Ogrody te, podobnie jak cały folwark obsadzone były po granicach szpalerami drzew. Ogród sąsiadujący z dworem otrzymał jedynie porządniejsze ogrodzenie niż pozostałe ogrody, ale także miał charakter użytkowy.

  W początkach XIX w. klucz sobolewsko-dojlidzki wrócił do dóbr zabłudowskich. Jego właścicielami byli wówczas Dominik Radziwiłł (wzm. w 1812 r.), a następnie hrabiowie Demblińscy. Po 1831 r. dobra zostały skonfiskowane. W 1856 r. tzw. hrabstwo zabłudowskie zakupił Aleksander Iwanowicz Kruzensztern, który w 1886 r. dokonał podziału włości zabłudowskiej między troje dzieci. Dojlidy wraz z Sobolewem otrzymała Zofia, po mężu Rudiger, która pozostawała ich właścicielką do 1921 r.

  W II połowie XIX w. gruntownie zmieniono kompozycję założenia. Część gospodarczą przeniesiono i zlokalizowano na południe od dworu, gdzie powstał nowy dziedziniec gospodarczy, przy którym wzniesiono 2 czworaki, oborę, stodołę, chlewnię i spichlerz. Na miejscu starego drewnianego dworu wzniesiono nowy, murowany. Na granicy dziedzińca wykopano (od strony dworu) sadzawkę, a przy dworze studnię. Teren dawnych zabudowań zajęły teraz sady, przez które rozciągał się widok z dworu na rzekę i leżącą za nią wieś. Wyprostowano i przesunięto część dróg dojazdowych oraz obsadzono je na odcinkach kilkusetmetrowych alejami jesionowymi. Posadzono szpaler przy wschodniej granicy sadu, rozebrano młyn a staw osuszono. Powstała więc regularna kompozycja z prostokątnym dziedzińcem i sąsiadującym z zabudowaniami od północy prostokątnym ogrodem powiązanym widokowo z dworem, do którego wiodło kilka prostych alei. Zatem, w II połowie XIX w. powstał tu układ przestrzenny właściwy raczej dla baroku, zbliżony do rozwiązań kompozycyjnych stosowanych w siedzibach szlacheckich w XVII i XVIII w. W takim stanie założenie pozostawało do 1944 r. W tym stadium rozwoju zajmowało ono powierzchnię około 10,5 ha.

  W 1921 r. Zofia hr. Rudiger sprzedała Dojlidy wraz z folwarkami, w tym z Sobolewem, Polsko Amerykańskiemu Bankowi Ludowemu w Krakowie, który w 1922 r. odsprzedał je Jerzemu Rafałowi księciu Lubomirskiemu z Przeworska.

  W 1944 r. Sobolewo przejął PGR Ignatki specjalizujący się w tuczu świń, który wykorzystywał do swoich potrzeb stare budynki folwarczne, ale obok nich wzniósł też kompleks nowych, które ogrodził parkanem z prefabrykatów betonowych, co wymusiło zmianę biegu drogi z Henrykowa do Kurian (wcześniej przecinającej dziedziniec). Częściowej dewastacji uległ drzewostan, zlikwidowano sad rosnący między dworem a rzeką i ulokowano tam nową zagrodę chłopską, zaś w sąsiedztwie dworu wzniesiono szpetne szopy i budynki gospodarcze.

  Do lat 80. XX w. z dawnego założenia przetrwały: dwór, czworak i kompleks budynków gospodarczych wzniesionych w II połowie XIX w. wokół dziedzińca (obora, stodoła, chlewnia, spichlerz), sadzawka, system dróg i alei dojazdowych oraz nieliczne stare drzewa rosnące przy granicach wnętrza po dawnym sadzie (wtedy już zajętego przez łąkę i pola uprawne). Dawny widok z dworu na wieś został przesłonięty przez olsy nadrzeczne. Roślinność porastająca teren dawnego założenia składała się w tym czasie z zaledwie 17 gatunków drzew i krzewów, starodrzew zachowanych fragmentów szpalerów i alei pochodził w większości z II połowy XIX w., przy czym najcenniejszych było tu 5 alei jesionowych posadzonych prawdopodobnie w latach 60. XIX w. Oprócz tego, przy części dróg dokonano nowych nasadzeń, a w sąsiedztwie dworu rosło kilka grup krzewów.

  Obiekt wyróżniał się w tym czasie w krajobrazie siecią z daleka widocznych alei, które tylko od północy zasłaniała roślinność nadrzeczna. Mimo to, tereny dawnego założenia i otoczenie dworu przekształcone przez nową zabudowę, nie posiadały już większych walorów krajobrazowych.

zaczerpnięto z :

www.testowy.minigo.pl