Wiosną 1945 roku w bitwie o wzgórza Seelow (Żelów) zwane „bramą do Berlina” poległo 5000 polskich żołnierzy czyli więcej niż pod Monte Casino, zaś w całej operacji berlińskiej poniosło śmierć 7200 Polaków, a kolejnych 3800 zaginęło bez wieści. A jednak na wzgórzach i w samej stolicy Niemiec próżno szukać polskiego cmentarza wojennego. Podobno jego budowie sprzeciwił się sam Stalin. Istnieją co prawda przekazy o cmentarzu polskich żołnierzy poległych w Berlinie mieszczącym się przy Virchowstraße w miejscu noszącym nazwę Werneuchener Wiese przylegającym do Volksparku Friedrichshain lecz dziś nie ma po nim śladu ^*). Ciała poległych ekshumowano i pochowano za Odrą, na cmentarzu wojennym 1 Armii Wojska Polskiego. Sama łąka (niem. die Wiese) jest dziś dość zaniedbanym placem, na którym znajduje się boisko sportowe. Tuż obok, już w parku, stoi odsłonięty w 1972 roku Pomnik Żołnierza Polskiego i Niemieckiego Antyfaszysty (Denkmal des polnischen Soldaten und deutschen Antifaschisten). Pomnik dziś budzi kontrowersje i zdarza się, że pada ofiarą wandali.

Kontrowersje wynikają z m.in. z genezy i wymowy monumentu. Wybudowany został w enerdowskiej części miasta po porozumieniu zbowidowskich działaczy z członkami wschodnioniemieckiego Komitetu Antyfaszystowskich Bojowników Ruchu Oporu (Komitee der Antifaschistischen Widerstandskämpfer). Propozycja ZBoWiDu mówiła o Pomniku Żołnierza Polskiego ale podczas międzyrządowych konsultacji postanowiono zmienić formułę na lepiej wpisującą się w mit założycielski NRD. Mianowicie, do opowieści o zwycięstwie niemieckich antyfaszystów pod przewodnictwem sowieckim nad hitlerowską dyktaturą dodano wątek o braterstwie broni z żołnierzem LWP. Zrównano więc wysiłek wojenny Polaków, sowietów i niemieckich komunistów, a dodatkowo przemycono tezę o enerdowsko-peerelowskiej przyjaźni.

Pomnik odsłonięty został w 1972 roku, a w 1995 dodano informacje o Polskim Państwie Podziemnym, PSZ, robotnikach przymusowych, więźniach i jeńcach wojennych. Nie zdemontowano godła NRD, a polskiego orła pozostawiono bez korony.

***

^*) Szeroko cytowana w sieci wzmianka w Wikipedii mówiąca o „rejonie ulic Virchowstraße i Werneuchener” jest oczywistą bzdurą ponieważ Werneuchener Straße jest oddalona od Virchowstraße o cztery kilometry (w linii prostej).

***

Kesz

Mały pojemnik na kordach. Przymocowany na stałe do obiektu. W środku kilka certyfikatów znalazców.