(Poniższa historia oraz opis lokalizacji pochodzi od Autora skrzynki czyli emyota2).

HISTORIA MIEJSCA:

"W Załuczu przez kilka lat w domu Górków schronienie znajdował Józef Milert, ps. „Sęp”, który był komendantem struktur Armii Krajowej na Powiat Włodawski. Niestety w Starym Załuczu „Sęp” został zabity. Józef Milert oraz jego towarzysze Józef Majewski ps. „Jotem” oraz Józef Pasoń ps. „Słowik” zostali zamordowani przez  sowiecką grupę partyzancką Władimira Mojsenki "Wołodii" ze zgrupowania ppłk. Iwana Banowa "Czornego", w dniu 23 lutego 1944 roku. W ostatnią podróż życia „Sęp” i jego towarzysze wyruszyli z Sękowa od rodziny Romana Panasiuka, u którego przez długi czas Józef Milert znajdował schronienie. W Załuczu w domu Leona Rentflejsza ps. „Błyskawica” miał się spotkać z Mieczysławem Łabędź-Zatorskim ps. „Aleksander”, by zdać mu dowództwo nad obwodem włodawskim. „Sęp” miał być bowiem przeniesiony w rejon Zamojszczyzny. Podczas zbliżania się do zabudowań Rentflejsza, w okolicy zabudowań Górki, drogę zatarasowały sanie. Zza przydrożnych topoli wybiegli zamachowcy – kilkunastu uzbrojonych w broń automatyczną ludzi. Żołnierze AK oślepieni światłem latarek elektrycznych oraz sterroryzowani kilkoma pepeszami nie zdołali użyć posiadanej broni krótkiej. „Sęp" po zorientowaniu się, że napastnikami są Sowieci, wzywał swoich towarzyszy do spokoju mówiąc, że wszystko zaraz się wyjaśni. Po rozbrojeniu oficerów i towarzyszących im żołnierzy zaprowadzono do mieszkania Stanisława Górki, gdzie zamachowcy przeprowadzili identyfikację zatrzymanych oraz pobieżną rewizję. Gdy w obecności gospodyni i ukrytej pod łóżkiem młodej siostrzenicy gospodarza Danieli Banaszkiewicz ustalono ich tożsamość, wówczas odbyła się egzekucja. Pierwszy został zastrzelony strzałem w usta przez dowódcę grupy sowieckiej „Wołodię” kpt. Józef Milert „Sęp”. Następnie z rąk drugiego Sowieta - „Andrieja” został postrzelony w pierś adiutant por. Józef Majewski „Jotem”, którego z pistoletu dobił dowódca grupy strzałem w głowę. Ostatni zginął starszy strzelec Józef Pasoń „Słowik", pochodzący z pobliskiego Czarnego Lasu. Z tej egzekucji ocalał szeregowy Marceli Gościmiak „Biały Kazik”, gdyż jego rysopis nie zgadzał się z rysopisem posiadanym przez zamachowców. Podczas identyfikacji zamachowców zaintrygowało miejsce pracy Gościmiaka – parowozownia Chełm. Zatrzymali go do dalszych wyjaśnień, gdyż prawdopodobnie byli zainteresowani dywersją na kolei. Gościmiak uciekł w Kulczynie, gdy zamachowcy byli w stanie upojenia i udał się do Romana Panasiuka z Sękowa, by zdać relacje z tego co się stało. Roman Panasiuk już znał przebieg wydarzeń, gdyż wcześniej relację zdał mu furman Zakrzewski.

Wszyscy trzej zabici zostali pochowani przez księdza Józefa Bujalskiego na miejscowym cmentarzu w Woli Wereszczyńskiej, przy asyście kompanii honorowej żołnierzy AK, członków miejscowego ruchu oporu i miejscowego społeczeństwa. W czasie wypełniania tych smutnych obrzędów pogrzebowych żałobny kondukt został ostrzelany z daleka z broni maszynowej, również przez nieznanych sprawców– wspominał w swoich pamiętnikach pierwszy Komendant Obwodu AK na Powiat Włodawski Romuald Kompf. W miejscu zbrodni w 1990 roku postawiono zamordowanym pomnik. Związek ze śmiercią Józefa Milerta mogło mieć zdarzenie sprzed miesiąca, jakie wydarzyło się w Nowym Załuczu. We wsi odbyło się bowiem pod przewodnictwem rolnika z Sękowa Romana Panasiuka pierwsze posiedzenie Rady Jedności Narodowej, działające przy Komendzie Obwodu Powiatowego AK. Powstanie rady oznaczało wzrost znaczenia AK w okolicy, a tym samym zagrożenie pozycji i umniejszenie roli komunistów. Na śmierci „Sępa” zależeć mogło także niektórym dowódcom i żołnierzom AK, a egzekucja mogła stanowić likwidowanie niewygodnego świadka zwłaszcza, że w podobnym czasie zamordowani zostali inni żołnierze tej formacji partyzanckiej (np. Witold Wierzejski z Wereszczyna). Można przypuszczać, iż z egzekucją Józefa Milerta powiązanych było nawet kilku partyzantów z AK, gdyż zamachowcy dokładnie wiedzieli kiedy, gdzie, a nawet o jakiej porze ma się pojawić „Sęp” i jego towarzysze. Pewne jest natomiast, iż po tym wydarzeniu partyzantka sowiecka i wspierające ją grupy Armii Ludowej przejęły kontrolę nad Komendą Obwodu AK we Włodawie."

Źródło: http://historia.urszulina.net/index.php za zgodą autora A. Panasiuka

Kesz zakopany jest płytko w ziemi tuż przy drzewie owocowym (wiśnia) rosnącym za pomnikiem.  Proszę o uwagę, gdyż pomnik znajduje się tuż przy szosie biegnącej przez wieś. Zalecam również poszukiwania w długich spodniach, chyba że ktoś stosuje pokrzywy leczniczo. Około 10 metrów na prawo od skrzynki stoi dom, w którym kiedyś dokonano egzekucji.