Na cmentarzu w Ostrołęce pochowani zostali żołnierze 48 Armii 1 Frontu Białoruskiego, oraz 3, 49 i 50 Armii 2 Frontu Białoruskiego. Armie te prowadziły działania bojowe na wschodnim brzegu Narwii w ramach końcowego etapu operacji Bagration.
Operacja ta rozpoczęła się 23 czerwca 1944 roku na terenie Białorusi, celem jej było rozbicie niemieckiej Grupy Armii „Środek” i wyzwolenie wschodniej części Polski. Do 10 lipca Rosjanom udało się rozbić główne siły GA „Środek” w rejonie Bobrujska, Witebska i na wschód od Mińska. Niemcy straciwszy na Białorusi około 170 tys. żołnierzy zostali zmuszeni do odwrotu. Pod koniec lipca jednostki Armii Radzieckiej podchodziły już do Wisły, a na północnej flance nad Narew.
W ostatnich dniach sierpnia wojska 1 i 2 Frontu Białoruskiego znajdowały się już tylko 20 – 40 kilometrów od Narwii, tu jednak napotkały silny i zorganizowany opór jednostek niemieckich. 1 września linia frontu przebiegała od Pniewa nad Narwią przez Kleczkowo, Jelonki, Grądy, Osuchowo i Udrzyn nad Bugiem. Aby móc przejść do obrony po pokonaniu w bojach kilkuset kilometrów oba fronty musiały kontynuować natarcie i uchwycić linię rzeki Narwii i przyczółki na jej zachodnim brzegu. Zgodnie z dyrektywą dowódców 1 i 2 Frontu Białoruskiego do natarcia przystąpiono 3 września. Na kierunku ostrołęckim wojska radzieckie (3 Armia Polowa) zostały zatrzymane w rejonie Dąbek – Troszyn – Zamość, w rejonie Goworowa natomiast natrafiły na silny kontratak 6 DPanc., który trafił w styk 3 i 48 Armii. Jednakże już wieczorem 4 września Rosjanom udało się odrzucić kontratakujące oddziały niemieckie i utworzyć przyczółek na zachodnim brzegu Narwii na południe od Różana. Tego dnia również 3 Armia podeszła do Narwii w całym swoim pasie natarcia, nazajutrz uderzyła na Ostrołękę, którą wyzwoliła w ciężkich walkach ulicznych 6 września. Po ustaleniu lini frontu na Narwii wszelkie działania bojowe w tym rejonie ustały aż do ofensywy styczniowej. Ciężkie walki toczono tylko, na południe od interesującego nas obszaru, na przyczółkach w rejonie Różana i Pułtuska.

1. HISTORIA CMENTARZA

Cmentarz został założony latem 1949 roku. Pierwsze ekshumacje przeprowadzono jednak już w 1946 roku. Były to działania sondażowe, właściwe prace związane z przeniesieniem zwłok na cmentarz prowadzono głównie późną jesienią 1949 i latem 1950 roku5. Prace ekshumacyjne prowadziła specjalna ekipa pod kierownictwem Witaliusza Stasiuka. Ta sama ekipa prowadziła ekshumacjami zwłok na cmentarze w Makowie i Pułtusku. Do jej zadań należało lokalizowanie miejsc pochówków żołnierzy radzieckich i przenoszenie ich na cmentarz wojenny w Ostrołęce – Wojciechowicach. Działania te natrafiały na duże trudności. Podstawowym problemem była lokalizacja tymczasowych grobów, często słabo oznaczonych o co w czasie walk mało dbano. Trudności sprawiały także pozostałości po wojnie, np.: pola minowe i niewybuchy – szczególnie na terenach leśnych. Ekipa Stasiuka oparła swe działania głównie na zgłoszeniach ludności z terenu, nie prowadziła natomiast własnych prac poszukiwawczych. Kolejnym zadaniem było ustalenie tożsamości ekshumowanych żołnierzy, w tej kwestii wyniki były bardzo słabe.W razie barku oznaczeń na samym grobie próbowano to uczynić na podstawie dokumentów znalezionych przy zwłokach, jednak te trafiały się niezmiernie rzadko. Bardziej zawodna metodą były rozmowy z miejscową ludnością. W żadnym natomiast protokole ekshumacyjnym nie ma wzmianki o odnalezieniu osobistych znaków tożsamości żołnierzy, co wskazuje, że nie były ówcześnie prez Rosjan stosowane. Komisji udało sie ustalić personalia 426 żołnierzy na 10 625 ekshumowanych co stanowi zaledwie niewielki procent pochowanych6. Przy każdej ekshumacji wykonywano protokół, a przy pracy asystowali przedstawiciele lokalnych władz powiatowych i gminych, oraz funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej. W przypadku odnalezienia przy zwłokach depozytów odsyłano je do Ministerstwa Gospodarki Komunalnej, do Referatu Grobów Wojennych. Na cmentarz wojenny w Ostrołęce przenoszono zwłoki żołnierzy poległych w ówczesnych powiatach Ostrołęka, Wysokie Mazowieckie, Ostrów Mazowiecka, Kolno. Ostateczny protokół zakończenia ekshumacji podpisano 15 maja 1950 roku.
W 1965 roku z okazji 20 rocznicy zakończenia wojny na cmentarz ostrołęcki przeniesiono z Grodna prochy dwóch lotniczek, odznaczonych Złotą Gwiazdą Bohatera Związku Radzieckiego: Wiery Bielik i Tatiany Makarowej. W Grodnie pozostały prochy jeszcze jednej lotniczki, także bohaterki ZSRR kpt. Olgi Sanfirowej. Wszystkie trzy lotniczki należały do tej samej jednostki: 46 pułku nocnych bombowców gwardii. Na cmentarzu w Ostrołęce pochowano także innych lotników: w mogile bohaterskiej nr 41 pochowano Annę Kalisznikową, a bezimiennych w specjalnie wydzielonej kwaterze.

2. OPIS TECHNICZNY

Cmentarz został utworzony na planie prostokąta z aleją centralną, jego obramowanie stanowią betonowe słupki połączone metalowymi prętami. Brama wejściowa i bramki boczne wykonano z żelaza. Całkowita powierzchnia cmentarza wynosi: 2500m2 w tym około 750 m2 pod mogiłami. Na cmentarzu znajduje się łącznie 355 mogił, w tym: 121 mogił indywidualnych (tzw. bohaterskie) i 279 mogił zbiorowych, oraz 2 kwatery wydzielone, w których pochowano lotników. Mogiły indywidualne mają wymiar: 2 na 1 metr, natomiast zbiorowe 5 na 2 metry. Mogiły zbiorowe obramowane są płytami chodnikowymi. W ten sam sposób wykonanych jest 60 mogił indywidualnych. Pozostałe mogiły indywidualne zostały w 1975 roku przebudowane. Postawiono na nich pomniki wykonane z lastryka na podbudowie betonowej z pionową płytą na nazwisko pochowanego i drugą dołączoną do pierwszej jedną krawędzią z czerwoną gwiazdą.

Główną aleję cmentarza zamyka pomnik – rzeźba żołnierza radzieckiego ze sztandarem ustawionym na 16 metrowym cokole. Pomnik ten wzniesiono wiosną 1950 roku, w czasie prac wykończeniowych na cmentarzu. U stóp pomnika leży marmurowa płyta z napisem:

BOHATERSKIM ŻOŁNIERZOM ARMII
RADZIECKIEJ
WYZWOLICIELOM POLSKI
POLEGŁYM W WALCE Z HITLEROWSKIM
OKUPANTEM
WDZIĘCZNI MIESZKAŃCY POWIATU
OSTROŁĘCKIEGO

3. LICZBA POCHOWANYCH

W większości dotychczasowych opracowań podawana jest liczba 10 831 żołnierzy. Według obliczeń opartych na protokołach ekshumacyjnych wynika że na cmentarzu w Ostrołęce pochowano 10 625 żołnierzy Armii Radzieckiej, 55 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku, oraz 5 osób cywilnych. Na dzień dzisiejszy zidentyfikowano 2127 żołnierzy. To duży postęp w porównaniu do ustaleń komisji Witaliusza Stasiuka, która przypomnijmy rozpoznała 426 żołnierzy. Dalsze identyfikacje zostały dokonane przez pracowników Urzędu Miasta w Ostrołęce i Polski Czerwony Krzyż głównie na podstawie danych przekazywanych przez rodzinny poległych, które w tych działaniach wykazywały i nadal wykazują duże zaangażowanie i upór. Wiele też z nich odwiedziło groby swoich bliskich na ostrołęckim cmentarzu.

Opis cmentarza na stronie: http://rowerowaostroleka.pl/viewtopic.php?t=115&view=next&sid=3be3f5c1c8b98b3a425ce86c84dc7a0d

Skrzynka zarejstrowana równierz na serwisie geocaching.com